Dedektif romanı entelektüel bir oyundur. Fazladan, bir spor karşılaşmasıdır; ve bir dedektif romanı yazmanın çok katı kuralları vardır.
Yazılı olmasa da bu kurallar bağlayıcıdır; kendine hürmeti olan her dedektif romanı müellifi bu kurallara uyar. Edebiyat Haber’de yer alan ahbere nazaran, dedektif romanın belirli başlı kuralları var.
İşte o altın kurallar…
AŞK OLMAMASI KURALI
Okur, gizemi çözmekte dedektif ile eşit kurallara sahip olmalıdır. Her ipucu açıkça belirtilmeli ve açıklanmalıdır.
Hatalının, dedektifi yanıltmaya yönelik gayretleri hariç, muharrir okuru yanıltmaya çalışmamalıdır. Romanın konusu aşk olmamalıdır. Sorun, aşık bir çifti nikah memuru karşısına çıkarmak değil; hatalıyı hakim karşısına çıkarmaktır.
Dedektifin kendisi, yahut resmi soruşturma görevlilerinden rastgele biri, hatalı çıkmamalıdır. Bu açıkça hilekarlıktır; bir altın liraya karşılık parlak bir kuruşluk önermeye emsal.
OKURU MERAK ETTİRMELİ
Hatalı mantıksal usullerle tespit edilmeli, sehven, baht yapıtı yahut resen itiraf sonucu ortaya çıkmamalıdır.
Bu, okuru içinden çıkılmaz bir labirente sürükleyip, başarısız olunca da aradığı şeyi gömleğinizin cebinden çıkarıvermeye misal; bunu yapan müellif bir soytarıdan farksızdır.
BİR DEDEKTİF BULUNMALI
Bir dedektif romanında bir dedektif bulunmalıdır; ve bir dedektif dedektiflik yapmadığı sürece dedektif sayılmaz.
Vazifesi ipuçlarını toplamak ve birinci kısımdaki naneyi yiyen suçluya ulaşmaktır; ve şayet bu emelini ipuçlarının tahlili ile gerçekleştirmemişse, aritmetik sorusunun karşılığını kitabın gerisinden kopya eden öğrenciden farkı kalmaz.
CESET OLMAZSA OLMAZ…
Dedektif romanında bir ceset olması koşuldur; ve ceset ne kadar meyyit ise o kadar düzgündür. Cinayetten daha hafif bir cürüm yetersiz kalır. 300 sayfa, cinayetten öteki bir hata için çok fazladır. Okurun sabrı ve harcadığı güç ödüllendirilmelidir.
KABAHATİN ÇÖZÜMLENMESİ
Cürmün çözümlenmesi büsbütün objektif yollara dayalı olmalıdır. Ouija tahtaları, niyet okuma, ruh çağırma seansları, cam küreler vb. gerçeküstü prosedürler tabudur.
Okur, gerçekçi prosedürler kullanan bir dedektif ile rekabete girebilir; fakat ruhlar alemine dalmak yahut metafiziğin dördüncü boyutunu bulmak üzere bir efora girişecekse baştan kaybetmiş olacaktır.
YALNIZCA BİR DEDEKTİF OLMAMALIDIR
Yalnızca bir dedektif olmalıdır. Baş başa veren iki, üç (veya bir sürü) dedektif olması, hem mantık yürütmenin sistemini bozar, hem de okur karşısında haksız bir rekabet üstünlüğü sağlamış olur. Bu durum okuru, bir bayrak yarışı grubu ile yarıştırmaya misal.
KARAKTER OKURUN TANDIĞI OLMALI
Hatalı, hikayenin bir kısmında yer almış bir kişi çıkmalıdır; yani okurun daha evvel tanıdığı, ilgisine mazhar olabilecek bir kişi olmalıdır.
Katil uşak olmamalıdır! Bu çok kolay kaçar. Olağanda kendisinden hata işlemesi beklenmeyecek biri çıkmalıdır ki, okurun zahmetine değsin.
OKURUN ÖFKESİ…
Bir ve yalnızca bir-katil olmalıdır, kaç cinayet işlenmiş olursa olsun. Suçluya ufak tefek yardımı dokunanların olması doğaldır; lakin nihayetinde tüm günah tek bir kişinin omuzlarına binmelidir. Okurun öfkesi yalnızca bir şahsa yönlenebilmelidir.
DEDEKTİF ROMANDA KİMLER OLMAZ
Saklı teşkilatların, mafya vb. cürüm örgütlerinin, dedektif romanında yeri olamaz. Bu çeşit toptan cürüm merkezleri, tekil bir cinayetin büyüleyici hoşluğunu bozacaktır.
Katile sportmence bir müdafaa talihi verilmesi gerekir; lakin gerisine bütün bir teşkilatı alması kabul edilemez. Hiçbir üst-sınıf, kendine hürmeti olan katil bu çeşit bir avansı kabul etmeyecektir.
Ergül Tosun
Kitap sayfası için irtibat: