Rusya’ya yaptırımlar nedeniyle global güç fiyatlarının tavan yaptığı bir devirde AB alternatif doğalgaz arayışında İsrail ve Mısır’la muahede yoluna giderken, Doğu Akdeniz‘de İsrail ile Lübnan ortasındaki ihtilaflı Kariş alanında tansiyon hakim. BM nezaretinde ABD’nin arabuluculuğunda 2020’den beri görüşmeler bugüne kadar sonuçsuz kalmıştı. İsrail’in Kariş’e sondaj gemisi yollamasıyla yine tansiyon yükselirken, ABD Dışişleri Bakanlığı Enerji Güvenliği Danışmanı Amos Hochstein Lübnan liderliğiyle görüşmek üzere 13-14 Haziran’da Beyrut’a gönderildi. Lakin büyük güç krizi yaşanan iflastaki Lübnan, seçimlerden bu yana hükümetin de kurulamadığı ortamda elleri kolları bağlı durumda. İsrail vatandaşlığı da bulunan Hochstein, Lübnan’a ‘alabilecekleriyle yetinmesi’ tavsiyesinde bulundu.
Deniz sonu ihtilafı, ABD’nin arabulucu olarak rolü ve Beyrut’taki reaksiyonları gazeteci-yazar Nalan Yazgan ile konuştuk.
‘İsrail’in aslında yapmak istediği, kendini AB’nin gaz tedarikçisi olarak konumlandırmak’
Nalan Yazgan’a nazaran, 1948’den beri savaş halindeki İsrail ile Lübnan ortasında kara ve hava alanında İsrail hakimiyeti ve ihlalleri sürerken, buna deniz sonları eklendi. Lübnan’ın Kariş alanının da bulunduğu bölgede hak argümanını BM’ye yazılı bildirimle sunması gerekirken, içinde bulunduğu ekonomik ve siyasi krizde bunun ihmal edildiğini aktaran Yazgan, İsrail’in ise kendini AB’nin gaz tedarikçisi olarak pozisyonlandırmak istediğini vurguladı:
“İsrail’in kurulduğu 1948’ten bu yana Lübnan, İsrail ile savaş halinde. Ortadaki sonu BM’nin barış gücü kuvvetleri tutuyorlar, hava-kara-deniz her alanda uyuşmazlık devam ediyor. İsrail, Lübnan’ın hava alanını devamlı ihlal ediyor, İHA’larla izliyor, savaş jetleri Beyrut semalarında uzunluk gösteriyor, İsrail’in savaş uçakları Suriye’deki amaçlarını Lübnan hava alanını kullanarak bombalıyor. BM yalnızca kınama yayınlıyor ve ihlaller devam ediyor. Kara hududunda Şeba Çiftlikleri konusunda uzlaşılmaya varılamadı. Her iki taraf da ‘bizim’ diyor. Bir de deniz sonu uyuşmazlığı gündemde. Yani Lübnan ve İsrail ortasında olabilecek her türlü uyuşmazlık var. İsrail’in aslında yapmak istediği, kendini AB’nin gaz tedarikçisi olarak pozisyonlandırmak. Aslında Rusya’nın koltuğuna oynuyor. Burada çıkaracağı gazı İtalya üzerinden AB’ye satma peşinde, bu da AB ve ABD’nin işine geliyor. Kariş denilen tartışmalı bölge var. İsrail, Lübnan’ın deniz hududu 23. sınır diyor; Lübnan da bizim sonumuz 29. çizgi diyor. Lübnan, Kariş’te kayalıklardan oluşan küçük bir adanın olduğunu, bunun kendisine ilişkin olduğunu söylüyor. Hasebiyle deniz alanının arttırılmasını talep ediyor. Lakin maalesef Lübnan bu talebini BM’ye yazılı olarak belgelemesi gerekiyordu ve bunu yapmadı. Beyrut’ta patlama oldu, hükümet değişti ve Lübnan’ın birçok ekonomik sorunu da vardı. Bu biraz ihmal edildi. BM’ye müracaat yapmadıkları için resmi olarak savlarını ispatlamakta zorlanıyorlar. Bu taleplerini BM’ye müzakereler esnasında bildirmeleri gerekiyordu.”
‘ABD’nin İsrail vatandaşlığı olan Hochstein’ı görevlendirmesi latife gibi’
Yazgan, BM’nin gözlemciliğe çekildiği, arabuluculuğu ise ABD’nin üstlendiği süreçteki badirelere atıf yaptı. Biden idaresinin İsrail vatandaşlığı da bulunan Amos Hochstein’ı görevlendirdiğini belirtirken, ‘şaka gibi’ yorumu yapan Yazgan, bu ismin küstah açıklamalarıyla tarafsızmış üzere bile yapmadığını vurguladı:
” Görüşmeler aslında BM tarafından başlatılmıştı. Sonra yerini ABD aldı, BM gözlemci olarak kaldı. Bu Lübnan’a bir hakaret. Zira Biden tarafından ABD ismine müzakereleri yönetmek üzere görevlendirilen Hochstein hem ABD hem İsrail vatandaşı, üç sene İsrail ordusunda askerlik yapmış. ABD İsrail askerini Lübnan ile İsrail ortasında uyuşmazlığı gidermek üzere Lübnan’a gönderiyor. Latife üzere. En baştan bütün tarafsızlık, adalet, hak hukuk üzere kavramlar gündemden düşüyor. Lübnan esasen müzakereler bir sıfır geride başlıyor. Hochstein’ın yaptığı açıklamalarla da tarafsız olma üzere bir tezi yok, pek kibirli bir halde açıklamalarda bulunuyor; ‘Siz haklı olabilirsiniz fakat haklı olduğunuzu ispatlamak yerine bir şeyler kapmaya bakın, zira şu anda elimizde hiçbir şey yok, ne alırsanız kar olacak’ diyerek küstah açıklamalar yapıyor.”
‘Batı, Lübnan’ı hükümetini kurmadan baskı altına almak ve isteklerini yerine getirmek arzusunda’
Ekonomik olarak iflas etmiş Lübnan’ın seçim sonrası tekrar hükümet krizi yaşadığını anlatan Yazgan, Batı’nın ise bu zayıflıktan faydalanarak istediklerini almaya çalıştığı görüşünde. Yazgan, Beyrut’un çok muhtaçlık duyduğu IMF muahedesi için MEB kaidesinin bile koşulduğunu vurguladı. Yazgan’a nazaran Lübnan bir şey yapmazsa haklarından olacak:
“Lübnan köşeye sıkışmış durumda. İsrail buraları tedarikçi olarak pozisyonlandırmak için kendine istiyor. Lakin Lübnan ekonomik kriz de değil iflas etmiş bir devlet, dış borcunu ödeyemiyor. Beşerler ‘denizdeki hakkımızı kimseye vermek istemiyoruz, bizim yararlanmamız lazım’ diye protesto ediyorlar. Bir yandan da yeni seçim oldu ve hükümet kurma çalışmaları var. Lübnan yeniden zayıf pozisyonda, hassas istikrarlar gözetiliyor. Evvelki seçimlerde 9 ay sürmüştü hükümetin kurulması. O vakit Sünni önder arayışı da yoktu. Artık o denli problemler da var. Şimdiki başbakan Mikati ‘ben vazife almak istemiyorum’ dedi. Ortada başbakanlığı kabul edecek Sünni bir önder de yok. Artık kim bilir ne kadar sürecek. Ve aslında burada Batı’nın yapmak istediği, Lübnan’ı hükümeti kurmadan baskı altına almak ve istediklerini yaptırmak. IMF’den beklenen bir kredi var, Lübnan’ın buna çok muhtaçlığı var. Resmi olmasa da IMF’nin kurallarından biri Münhasır Ekonomik Bölge muahedesi talebi. IMF bunu ön kaide olarak dayatıyor ve ortadan çıkarmaya çalışıyor. İsrail oraya sondaj gemisini gönderdi ve gaz çıkarmaya başladılar. Şayet Lübnan bir şey yapmazsa, bu tartışmalı bir alan da olsa, kaybedecek. O yüzden Lübnan’ın bir şeyler yapması lazım. Yoksa kanunî olarak da İsrail’e geçecek. İnsanların sokaklara dökülmesi bir işe yaramıyor.”
‘Karşılıklı tehditler havada uçuşuyor fakat…’
İsrail’in tartışmalı bölgeye 5 Haziran’da sondaj gemisi yollaması üzerine Hizbullah Genel Sekreteri Nasrallah’ın sert çıkışını anımsatan Yazgan, İsrail’in de buna ‘savaş tehditleriyle’ cevap verdiğini belirtti:
“İsrail tartışmalı bölgeye 5 Haziran’da gemi gönderdi. Sonraki gün Hizbullah Genel Sekreteri Nasrallah, Kariş alanında gaz arama çalışmalarına yönelik tehditte bulundu. Birincisi sondaj gemisinin sahibi İngiliz-Yunan şirketine yönelikti. ‘Gemilerinizi çekmezseniz oluşabilecek gereç ve insan kaybından siz sorumlusunuz, burada aramayı durdurun ve geminizi çekin’ dedi. İkinci tehdidi İsrail’e yönelikti. Bir ay evvel Lübnan’da Hizbullah’ın 1000 km’ye varan menzilli gemisavar füzeleri var diye konuşuluyordu. Lübnan’ın donanması yok, hasebiyle Hizbullah tahminen bununla vurabilir diye. Nasrallah, ‘Denizde başlayan askeri çatışma karaya da sıçrar, bu da İsrail’in bütünlüğünü tehdit eder ve büyük bir savaşa dönüşür’ dedi. Lakin ‘Biz savaş istemiyoruz fakat gerekirse savaşmaktan da korkmayız’ dedi. 13 Haziran’da İsrail Genelkurmay Lideri da Lübnan’ı tehdit etti, ‘Bizim Lübnan’da imha edilecek binlerce maksadımız var, eşi görülmemiş bir bombalama ile sizi vururuz, büyük bir savaş olur’ dedi. Bu türlü karşılıklı tehditler havada uçuşuyor.”
‘İsrail, Lübnan’da hükümet kurulmadan Münhasır Ekonomik Bölge muahedesini imzalatıp deniz alanına hakim olmak istiyor’
Yazgan’a nazaran, büyük güç krizi içinde debelenen Lübnan kendine ilişkin olduğunu argüman ettiği deniz alanını muhtemelen İsrail’e bırakmak zorunda kalacak. İsrail ile İbrahim/Abraham mutabakatlarını yapmış Arap ülkelerinin de Lübnan’ı yalnız bıraktıklarını belirten Yazgan, Cumhurbaşkanı Aun’un da şimdiden elinin kolunun bağlı olduğunu söylediğini aktardı. Yazgan, “Maalesef haklı olanın değil güçlü olanın sesi çıkıyor” vurgusu yaptı:
“Arapların bırakın Lübnan’ı yalnız bırakmayı, İsrail ile İbrahim mutabakatlarını imzaladılar. Lübnan’ı desteklemek şöyle dursun, seslerini çıkarmıyorlar. Lübnan her zamanki üzere yalnız. Lübnan bir orta kendine ilişkin deniz alanında arama yapıyordu, büyük ümitler bağlamışlardı, gaz çıkarsa diye. Güç krizi çok büyük. Elektrik gelmediği oluyor. Buzdolaplarını kullanamıyorsunuz. Akaryakıt, elektrik meşakkati var. Hastanelerde bile jeneratörler yetişemiyor. Bunlar mevt kalım sorunları. Ancak maalesef haklı olanın değil güçlü olanın sesi çıkıyor. Lübnan kendine ilişkin olduğunu sav ettiği deniz alanını muhtemelen İsrail’e bırakmak zorunda kalacak. Cumhurbaşkanı Avn, pazartesi günü bir küme parlamento üyesiyle buluştu. Meclis’e gelen yeni bağımsız milletvekilleri var. 17 Ekim 2019’daki şovlarda öne çıkan birtakım isimler parlamentoya seçildi. Avn, ’29. Çizgisi ben savunamam, zira resmi durumum yok, benden evvelki hükümetler de savunamadı, ben nasıl savunayım’ demiş. ‘Kriz büyümeden, İsrail gemiyi göndermeden evvel bile Lübnan hakkını ispatlayamadı, ben artık ispatlayamam’ demiş. Hochstein, ‘düz sınır yerine S halinde bir çizgi olsun, Kariş İsraiL’e bırakılsın, Kana da iki ülke ortasında paylaşılsın’ diye teklifte bulunmuş. Lübnan hükümetinin şimdi kabul edip etmediği bilinmiyor. Hochstein konuştuklarını İsrail’e ileteceğini söyledi. Lakin hayli sıkıntı durumdalar. Hükümet kurulmadan İsrail, Münhasır ekonomik bölge mutabakatını imzalatıp deniz alanına hakim olmak istiyor, esasen hava alanına da hakim. Tekrar şu anda yararlı çıkan o olacak. Artık herkes ‘acaba savaş çıkar mı, Hizbullah saldırır mı, İsrail karşılık verir mi’ diye merak ediyor. Kimse Lübnan’da savaş çıkmaz diyemez. Bence savaş çıkabilir fakat gaz uyuşmazlığından değil. öbür nedenlerden. Lakin karşılıklı tehditler devam eder, ortada bir tahlile de ulaşılır.”
